نویسنده: هانری کوربن با همکاری سید حسین نصر و عثمان یحیی
مترجم: سید اسد الله مبشری


 
احمد بن محمدبن یعقوب مسکویه، معاصر بیرونی و ابن سینا در شهر ری تولد یافت و در اصفهان در گذشت (421 هجری/1030 میلادی). چنین پیداست ( به عقیده ی میرداماد و نورالله شوشتری) که خانواده ی او قبل از پدربزرگش مسکویه، اسلام نیاورده بودند ( قسمت آخر کلمه ی این اسم، مانند قسمت آخر کلمات ابن بابویه و سیبویه، شکل فارسی کلمات ایران میانه را نشان می دهد که به oe ختم می شده است. تازیان این کلمه را مسکویه (1) تلفظ کرده اند). این فیلسوف طبقه ای از فیلسوفان پارسی را مصور می کند که اسلافشان زردتشی بوده اند و برای مطالعه و تحقیق عادات و اخلاق و تمدن و آراء و اندرزهای حکیمانه ( نوعی ادبیات که در پهلوی معمول بوده است) قریحه و ذوقی مخصوص داشته اند. احمد مسکویه ( که به فارسی معمولا او را چنین می نامند) در جوانی کتابدار ابن عمید وزیر شد، سپس مصاحب و گنجور علاء الدوله فرمانروای دیلمی ( که یکی از رسایل ابن مسکویه به نام او تنظیم شده است) گردید. از قراین حاکی است که او شیعی مذهب بوده است این قراین عبارت است از: پذیرش صمیمانه ی دیلمیان از او؛ تمجید و بزرگداشت [خواجه] نصیر طوسی از او؛ و بالجمله، چندین فصل از کتابهای وی.
از این دانشمند تقریباً بیست کتاب بر جای مانده است و در اینجا فقط به ذکر کتابهای معروف او می پردازیم: یکی از رسایل او در فلسفه ی اخلاق است تهذیب الاخلاق که در قاهره و تهران مکرر بچاپ رسیده است. [خواجه] نصیر طوسی در دیباچه ی کتاب خود، فلسفه ی اخلاق که به زبان پارسی و موسوم به اخلاق ناصری است از این کتاب تمجید کرده است، کتابی دیگر با نام فارسی جاویدان خرد (2) نوشته است. درباره ی این کتاب روایتی افسانه وار گفته اند و آن این است که رساله ای به همین نام بوسیله ی هوشنگ شاه، یکی از پادشاهان افسانه ای تاریخ باستانی ایران، یا از طرف خردمندی در زمان او، تنظیم یافته است. این اثر در زمان مأمون خلیفه ی عباسی کشف شد و قسمتی از آن بوسیله ی حسن بن سهل نوبختی به عربی ترجمه گردید. مسکویه نیز به نوبه ی خود اثر عربی را اصلاح کرد وشرح و بسط داد و تعلیقاتی به پارسی بر آن نوشت. بهرحال، مسکویه در این متن عربی که از اوست و موسوم به الحکمة الخالده ( چاپ قاهره. الف- بدوی) می باشد بر اثری ارزشمند، درباره ی تجارب ملل مشتمل بر تمدن عرب و ایران و هند دیباچه ای مفصل نگاشته است.

پی نوشت ها :

1. Miskawaih.
2. La Sagesse Eternelle.

منبع: کوربن، هانری، (1371)، تاریخ فلسفه ی اسلامی، با همکاری سید حسین نصر و عثمان یحیی، دکتر اسدالله مبشری، تهران، امیرکبیر، پنجم /1389.